زنجان شهر هنرهای مختلف فلزی است، آثاری که با گذر روزگار جلا می‌یابند و ماندگار تر می‌شوند.
ملیله، مس، چاروق، فرش، چاقو، گلیم، جاجیم و سرامیک هر یک در زنجان سرگذشتی طولانی و جذاب دارند و شنونده را تا عمق تاریخ می‌برند.
ملیله زنجان هنری است که به جرات می توان گفت نظیر آن را در سطح جهان کمتر می‌توان یافت و در نوع خود بی نظیرترین هنر فلزی دنیا محسوب می شود.
اما چه هنر و صنعتی موجب منحصر به فرد بودن ملیله و ملیله کاری زنجان در سطح جهان شده است؟
هنرمند ملیله، فرش بافی نیست که نقشه‌ای را نگاه کرده و گره بر گره بزند و در نهایت بافته‌ای ارزشمند خلق کند.
هنرمند ملیله کار، فلز جان سخت نقره و طلا را در دست چون موم نرم می‌کند و پیچ و تاب می‌دهد و در گردونه حرارت به اثری تبدیل می‌کند که چشم از نظاره آن سیر نمی‌شود.
ملیله کاری حوصله می‌خواهد تا با دستانی که فلز را در دست دارد بتوان اثری ساخت که در کنار جاذبه زیبایی شناختی آن، ظرفی یا جواهری ماندگار و شگفت انگیز خلق کند.
زیبایی آثار هنری و صنعتی زنجان منحصر به ملیله نمی‌شود و می‌توان در بازار آن، همراه با صدای تق تق چکش‌ها و های و هوی کوره ها راهی بازار مس گر‌ها شد و ظروفی را مشاهده کرد و دستان پینه بسته مسگران زنجانی ورق‌های ضمخت مس را جهت می‌دهد و به ظرفی ناب و گران بها تبدیل می‌کند.
گویا زنجانی را برای این خلق کرده‌اند که فلزات جان سخت را به بازی گرفته و از سختی سنگ‌ها و صخره ها اشیایی زیبا و گران بها بسازد و سایرین را مبهوت هنر دستانش کند.
خاک زنجان، طلا است، نه آن طلایی که باید زیور آلات ساخت و در دست و گردن کرد که خاکی بس ارزشمند تر از طلا.
خاک زنجان میزبان کانی های مختلف فلزی است و هم خوانی این میزبانی با هنر ملیله کاری، مس گری و چاقو سازی، تلفیقی جالب را در این شهر به نمایش گذاشته است.
دستان پینه بسته هنرمندان زنجانی گویا عاشق این فلزاتی هستند که باید نرم شوند، پیچ و تاب بگیرند، جلا یابند و هستی جدیدی خلق کنند.
چاقوی زنجان نیز در نوع خود صاحب نام است و میان صنعت چاقو سازی جهان کم خود نمایی نمی‌کند.
قطعه‌فلزی که در دستان چاقو ساز زنجانی چنان مسیری طی می‌کند که سر انجامش گویا کالایی متفاوت از شی نخستین بوده و باور چنین تحولی را از ذهن بیننده دور می‌کند.
تیغه فلزی در دستان چاقو ساز جلا می‌یابد، رنگ می‌بازد و با دسته شاخ گوزن، هویتی معنوی به خود می‌بخشد.
شاخ گوزن بهانه است ، معنویت و ارزش چاقو زنجان در هنری و حوصله ای است که هنرمند صرف ساخت آن می کند و زندگی را با آن می سازد.
گویا هنرهای ظریف زنجانیان تمامی ندارد زمانی که رنگ های گوناگون و متنوع ابریشم و مخمل و چرم چاروق در کنار حجره‌های چاقو و مس فروشی رخ می‌نمایند.
زنجانیان با همان دستانی که به نظر برای خلق هنر افریده شده‌اند، سراغ چاقویی می‌روند که زنجانی ساخته، چرم را برش می‌دهند و از تکه پوستی به نظر بی ارزش چنان کفش و چاروقی می‌دوزند و در ویترین نمایش صنعت خود قرار می‌دهند که بیننده به سادگی نمی تواند از کنار آن عبور کند و مبهوتش نشود.
بازار زنجان فقط محل خرید و فروش اقلام مختلف نیست و موزه ای از هنرهای صنعتی و سنتی این استان به شمار می‌آید ، موزه‌ای که می توان خلق آثار هنری ماندگار را در ان به تماشا نشست، مبهوت هنری چند صد ساله شد و انگشت حیرت از این میزان هنر و حوصله و صنعت دقیق را به دهان برد.
فرش زنجان نیز کم از ساخته های فلزی دستان هنرمندان زنجانی نیست و برای خود حریف می‌طلبد.
راسته های مختلف زنجان در کنار فروش صنایع دستی مختلف نمایشگر نمایشگاه‌هایی سرشار هنر و صنعت است.
فرش نمایشی از فرهنگ و هنر ایران زمین است و در این بهشت زیبا، هر نقطه برای خود فرهنگ و هنری دارد متفاوت از دیگر نقاط.
فرش زنجان نماینده دست‌های پینه بسته بافندگان روستایی و شهری است که عمر خود را پشت دار قالی سپری می‌کنند و می‌تواند هنر و فرهنگ این خطه از ایران را زنده نگاه دارند و در معرض نمایش جهانیان قرار دهند.
زنان و مردان در این سرزمین کوچک اما هزار رنگ و هزار نقش، هنرمند خلق شده‌اند و هنر و صنعت را به هم می‌آمیزند و تاریخ را به ثبت می‌رسانند.
از روستا گرفته تا شهر، می‌توان صدای تاپ تاپ قالی بافی، گلیم بافی و جاجیم بافی را شنید و نوای موزون آن را حفظ کرد.
زنجان صاحب گلیم و جاجیمی است که از پس هزاران سال همچنان اصالت خود را حفظ کرده و هنرمندی دستان زنجانیان را به نمایش می‌گذارد.
